از راست: کاوه گلستان، منوچهر دقتی و عباس عطاربا تــاریـخ
نه بودن‌ِمان نه رفتن‌ِمان فرقی به حال دنیا نمی‌کند.
از راست: کاوه گلستان، منوچهر دقتی و عباس عطارنه بودن‌ِمان نه رفتن‌ِمان فرقی به حال دنیا نمی‌کند.
نه فقط نقدِ پرویز خانلری به هدایت و چوبک و.. بی‌غش بود؛ که خودِ خانلری هم انسان بی‌غشی بود و نامیدنِ خانلری به «للۀ مادرزادِ نطفۀ ولدالزنای شاه و شهبانو» توسط براهنی در «مرگ شاعر» به دور از انصاف است. انتخاب عنوانِ کتاب گفت‌وگو صدرالدین الهی با خانلری به «نقد بی‌غش» از بهترین‌هاست. کتاب «پرویز ناتل خانلری» نوشته منصور رستگار (۱۳۷۹، نشر طرح نو) به‌خوبی نشان می‌دهد که خانلری نه جنسِ بدی داشت و نه به دنبالِ کسب قدرت بود. انسان شریفی بود که ایده‌هایِ بزرگی برایِ بهبود وضعیت آموزش و تعلیم و تربیت انسان ایرانی داشت؛ ایده تاسیس «سپاه دانش» تنها یکی از این ایده‌ها بود. *یکم شهریور سالروز درگذشت پرویز خانلری است که در سال ۱۳۶۹ در فقر و تنگدستی یا به قول خودش سختی معیشت پس از ۴۷ سال تدریس درگذشت. بعد از انقلاب او را بازداشت کردند و بعد از آزادی از زندان، حقوق بازنشستگی‌اش را قطع کردند و حساب بانکی او را بستند و خانلری تنها با فروشِ کتاب‌هایِ خود و درآمدِ مختصری که به واسطه حق تألیف از انتشاراتی‌ها دریافت می‌کرد، سال‌هایِ پایانی عمر خود را گذراند.
داستان کوتاه «بازگشت» از احمد محمود در مجموعه داستان «دیدار» (۱۳۶۹) یکی از بهترین داستان‌هایِ کوتاهی‌ست که تا به امروز خوانده‌ام. هر سه داستان این مجموعه در فضایِ سرد و خاموش پس از کودتایِ ۲۸ مرداد روی می‌دهند. در «بازگشت» که سومین داستان این مجموعه است، پس از گذشت پنج سال، دوران زندان و تبعید شاسب به پایان می‌رسد و او به شهر خود اهواز بازمی‌گردد، ولی این اهواز، اهواز روزهایِ پیش از کودتایِ ۲۸ مرداد نیست و شهر تغییرات بسیاری را به خود دیده اما شاسب هم‌چنان نمی‌خواهد این تغییرات را بپذیرد و سر ناسازگاری دارد. فکر و خیال مدام شاسب به او توان بازگشت به زندگی روزمره و دوباره از نو ساختن را نمی‌دهد. او حسرت آرمان‌هایی را می‌خورد که بر باد رفت و حالا سیل بی‌تفاوتی و دست و پا زدن در روزمرگی آدم‌ها را فرا گرفته است. شاسب روزها و شب‌ها را در درماندگی و استیصال به سر می‌برد و نمی‌تواند از خشم خود بگوید و احمد محمود با زیبایی تمام و انتخاب بهترین واژه‌ها این خشم نهفته در درونِ شاسب را توصیف می‌کند.
خرداد ۱۳۶۰؛ پایین‌کشیدنِ تابلو خیابان مصدق (ولیعصر فعلی) توسط اسلامیون انقلابی بعد از اعلام ضد اسلامی بودنِ جریانِ محمد مصدق و جبهه ملی. *خیابان پهلوی پس از انقلاب ۵۷ به خیابان مصدق تغییر نام داد و پس از خرداد ۶۰ با عنوان ولیعصر نام‌گذاری شد.
«ماخ اولا» پیکره‌ی رودِ بلند می‌رود نامعلوم می‌خروشد هر دم می‌جهانَد تن، از سنگ به سنگ چون فراری شده‌ای -که نمی‌جوید راه هموار- می‌تَنَد سویِ نشیب می‌شتابد به فراز می‌رود بی‌سامان؛ با شبِ تیره، چو دیوانه که با دیوانه. رفته دیری ست به راهی کاوراست، بسته با جویِ فراوان پیوند نیست -دیری‌ست- بر او کس نگران و اوست در کارِ سراییدن گنگ و اوفتاده‌ست زِ چشم دگرن بر سرِ دامنِ این ویرانه. با سراییدنِ گنگِ آبش ز آشنایی، «ماخ اولا» راست پیام وز رهِ مقصدِ معلومش حرف. می‌رود لیکن او به هر آن ره که بر آن می‌گذرد هم‌چو بیگانه که بر بیگانه. می‌رود نامعلوم می‌خروشد هر دم تا کجاش آبشخور هم‌چو بیرون‌شدگان از خانه. *ماخ اولا از نیما یوشیج (ماخ اولا نام رودخانه‌ای در نزدیکی یوش، محل زندگی نیما یوشیج است). **طرح روی جلد کتاب از بهمن محصص به تاریخ ۱۹۶۶ است (شش سال بعد از مرگ نیما که در ۱۹۶۰ درگذشت. طرح جغدی که با بقیه جغدهایِ محصص تفاوت دارد؛ جغدی که این‌جا بیشتر شبیه «بوف»ی کور است که در ویرانه‌ها آشیانه می‌کند).
بهمن محصص در سفر به سمنان (کارگاه نمدمالی) همراه با بهرام دبیری و سیروس طاهباز (۱۳۷۵) *عکس‌ها از فرهاد ورهرام.
سفری با بهمن محصص «محصص در کارگاه نمدمالی» در سال ۱۳۷۵ (۱۹۹۷) بهمن محصص پس از سال‌ها به ایران سفر می‌کند. در همین سفر است که در یک شب‌نشینی با شنیدنِ حرف‌های بهرام دبیری درباره تجربه نقاشی با نمد، تکنیک ساخت نمد برایش جالب می‌شود. همین علاقه زمینه سفر او به سمنان و حضور در یک کارگاه نمدمالی را ایجاد می‌کند. در این سفر بهرام دبیری، سیروس طاهباز و فرهاد ورهرام، بهمن محصص را همراهی می‌کنند. ورهرام که فیلم‌های کوتاهی از این سفر می‌گیرد (و آن را با نام «سفری با بهمن محصص» منتشر می‌کند)، درباره حضور محصص در این کارگاه می‌نویسد: «رفتار محصص در اطراف قالب نمد مانند یک نقاش بود. گاهی از نمد دور می‌شد و به آن می‌نگریست و گاه با نوک عصایش مقداری پشم را بر بخشی از پهنه نمد می‌انداخت و به بهرام و استادکار چگونگی قرار گرفتن پشم‌ها را بر زمینه کار تذکر می‌داد. در این سفر محصص نمدهایی را با طرح‌هایِ پرنده، ماهی، جغد و انسان خلق کرد و همه آن‌ها را با پشم سیاه امضا کرد. محصص هر کدام از نمدها را به یکی از همسفرانش داد و بقیه را با خود برد».
«خواستگاری» (۱۳۴۰) به کارگردانی و نویسندگی ابراهیم گلستان و تهیه‌کنندگی سازمان فیلم گلستان (به سفارش موسسه ملی فیلم کانادا) در سال ۱۳۴۰ موسسه ملی فیلم کانادا تهیه فیلم کوتاهی را به سازمان فیلم گلستان سفارش داد. این فیلم یکی از فیلم‌های مجموعه چهار قسمتی بود که بنا داشت با موضوع مطالعه و تحقیق در مورد معاشرت و زندگی زوج‌های جوان در چهار کشور کانادا، هند، ایتالیا و ایران ساخته شود. فروغ فرخزاد به‌عنوان دستیار کارگردان و بازیگر نقش خواهر داماد در فیلم به ایفای نقش می‌پردازد. بازی نقش پدر عروس، به جلال آل‌احمد پیشنهاد شد اما او نپذیرفت و پرویز داریوش جای او را گرفت. طوسی حائری، محمود هنگوال و هایده تقوی هم در این فیلم بازی می‌کنند. «خواستگاری» نخستین‌بار در زمستان ۱۳۴۰ در چهل و سومین جلسه «کانون فیلم» به نمایش درآمد.
ادوارد براون و مشروطیت در ایران مرداد امسال صد و هجدهمین سالگرد امضای فرمان مشروطیت است و به این مناسبت، حمیدرضا یوسفی در این جستار به نقش ادوارد براون در دفاع، ثبت تاریخی و معرفی جنبش مشروطه پرداخته است. https://t.me/iv?url=https://www.radiozamaneh.com/829754/&rhash=0ceb6994783a68 https://www.radiozamaneh.com/829754/ @RadioZamaneh | رادیو زمانه
مستند «تهران پایتخت ایران است» ساخته کامران شیردل (۱۳۴۵) روایت‌گر زندگی سیاه و پر از دشواری و رنج مردم در جنوب شهر تهران (محله خزانه) در دهه ۴۰ است. شیردل در این مستند چهره‌ای از واقعیت‌هایِ تهران را به تصویر می‌کشد که در هیچ یک از مستندهایِ پر زرق و برق «من و تو» یا ایران‌اینترنشنال از دوره پهلوی دوم و مشخصاً «عصر طلایی» که برایِ نام‌گذاری و توصیف دهه ۴۰ به‌کار می‌رود، پیدا نمی‌شود.
محمدحسن‌خانِ اعتمادالسلطنه -که رویِ زمین نشسته- برایِ ناصرالدین‌شاه در كاخ صاحبقرانيه روزنامه می‌خواند. او وزیر انطباعات (چاپ‌ونشر) و مترجم مخصوص شاه بود و ریاست دارالترجمه همایونی را نیز برعهده داشت. اعتمادالسلطنه یک ماه پیش از کشته‌شدنِ ناصرالدین‌شاه، در سن پنجاه‌وسه سالگی به علت سکته قلبی در تهران درگذشت. *عكس از یوسف‌خان (نام عکاس را به اشتباه آنتوان سوریوگین نوشته بودم، که با تذکر دوست عزیزی آن را اصلاح کردم. گویا خیلی از عکس‌هایی که به‌نام سوریوگین ثبت شده، متعلق به یوسف‌خان عکاس‌باشی دربار ناصری است).
«خلسه» مشهور به خوابنامه (۱۳۴۸) از آخرین نوشته‌هایِ محمدحسن‌خانِ اعتمادالسلطنه است (مهم‌ترین نوشته اعتمادالسلطنه روزنامه خاطرات است که به کوشش ایرج افشار در سال ۱۳۴۵ منتشر شد و بیشتر با آن شناخته می‌شود). او که جرات نمی‌کرد اندیشه‌هایِ سیاسی خود را آشکارا بر زبان بیآورد، در این کتاب چنان وانمود می‌کند که در حالت بین خواب و بیداری دیده که پادشاهان ایران یازده تن از صدراعظم‌هایِ قاجار (از ابتدا تا عصر ناصری) را از حاجی ابراهیم اعتمادالدوله شیرازی تا میرزا علی‌اصغرخان اتابک مشهور به امین‌السلطان را به بازپرسی کشیدند و درباره عملکرد آن‌ها دست به داوری می‌زنند (در واقع خودِ اعتمادالسلطنه این کار را انجام می‌دهد که خیالِ صدراعظمی در سر دارد و فکر می‌کند با این کار می‌تواند زمینه صدراعظم شدنِ خود را فراهم کند).
